Dışkılama esnası ve sonrasında, şiddetli ağrı ve az da olsa kanamaya sebebiyet veren hastalıklardan biri de Anal Fissür’dür. (1). Halk arasında, “makat çatlağı ve makat yırtığı” gibi isimlerle de anılmaktadır. Beniğn (iyi huylu, kanser riski içermeyen) anorektal hastalıklardan biridir. Anal fissür için riskli gruplar arasında hem çocuklar hem de yetişkinlerin yer aldığı birçok bilimsel çalışma ile kanıtlanmıştır. (2).
Hastalığın yapısına baktığımızda; anatomik anal kanal dediğimiz (anal verge ile dentate line çizgisi) arasında kalan 2,5 cm’lik mukozanın (cildin) üzerini bistüri (neşter) ile kesilmişcesine yüzeysel (ragad) ya da altında kas liflerinin görüldüğü (kronik) olabilir.
Üst paragrafta, anlatmak istediğim hususu; aşağıda yer alan gösel ile daha anlaşılır hale getirmeye çalıştım.
Uzun süreli konstipasyon, (kronik kabızlık) şikayeti olanlar yanı sıra Crohn gibi inflamatuvar bağırsak hastalığına maruz kalanlarda yine yüksek riskli gruplar arasında yer almaktadır. (3).
Çatlağın oluşması ile birlikte şiddetli ağrı şikayeti ortaya çıkar. Ağrı, iç sfinkter kasında spazma (kontrolsüz kasılmaya) neden olur. Spazm ise iskemi dediğimiz (kan akışında düzensizliğe, azalmaya) neden olur. Kan akşının azalması ile bilikte çatlağın (yaranın) iyileşmesi oldukça zorlaşır. (4).
Dışkılama esnasında, şiddetli ağrıya maruz kalan hasta, aynı ağrıyı yaşamamak için, tuvalet ihtiyacını ertelemekte; kabızlığın daha da ilerlemesine neden olmaktadır. Oldukça karmaşık hale gelen bu döngünün, önüne geçmek gerekir. (5).
Tedavide öncelikli amacın, kontrolsüz kasılmaya (spazma) neden olan iç sfinkter kasının gevşetilmesi şeklindedir. Bu kapsamda medikal ve cerrahi birçok tedavi yöntemi bulunmaktadır. (6). Yazının devamında, anal fissür nedenleri, belirtileri ve tedavisine yönelik geniş çağlı bilgilere yer vereceğiz.
Anal Fissür Neden Olur?
Etiyolojisi (neden) kaynaklandığı net bir şekilde bilinmemekle birlikte, primer (birincil nedenler arasında) iç makat kasındaki basınç artışı; kanlanmanın azalması (iskemi) ve kabızlık, ishal kaynaklı olabileceği düşünülmektedir.
Sekonder (ikincil nedeler) arasında ise kişide, Crohn, ülseratif kolit, HIV, lösemi ve sifiliz gibi hastalıkların olabileceği akla gelmektedir. Makat çatlağına sebebiyet veren, vermesi muhtemel nedenleri biraz daha derinlemesine ele alalım mı? Peki, o halde yazıyı, okumaya devam edin.
İç Makat Kasında Basınç Artışı
İnternal sfinkter olarak da bilinen iç makat kası, gaz ve dışkı kaçırmayı önlemeye yarayen; kontrolü sinir sisteminde olan kas grubudur. Dışkılama ihtiyacı geldiğinizde ve biz buna izin verdiğimizde, sinir sisteminden aldığı komut ile gevşemektedir. Dışkılama zamanı haricince ise her zaman kasılı kalmaktadır. Dışkı ve gaz kaçışını önleyebilmek için bu gereklidir. Kasılı kalma basınç oranı bazen normalin üzerine çıkabilir.
İskemi (Kan Akışının Azalması)
Tüm organlarımız gibi anal kanal mukozası da (cildi) kan ve oksijene ihtiyaç duymaktadır. Yukarıda belirtmiş olduğum; internal (iç) sfinkter kaslarında, normalinde üzerindeki basınç, iskemi dediğimiz (kan akışının azalmasına) sebebiyet verebilir.
Kabızlık, İshal
Makat çatlağı nedenleri arasında, kabızlık en öncelikli nedenlerden biri olarak kabul edilir. Benim öncelik sıralamamda ise; makat kası basıncında artış, kan akışında azalma ön plana çıktı. Peki neden böyle bir şeye gerek duydun? Derseniz hemen açıklayalım.
İç makat kasında ortaya çıkan aşırı kasılma, dışkının geçeceği kanalı daraltırken; kan akışının azalması ise mukozayı (deriyi) korunaksız hale getirmektedir. Kabızlık sonucu kalınlaşan, sertleşen ve suyu tamamen çekildiği için adeta taşlaşan gaita (dışkının) anal kanaldan geçişi zorlaşmaktadır. Geçişi esnasında mukozayı (deriyi) ilk etapta yüzeysel bir çizik şeklinde kesebilir. Önlem alınmaması, tedavi edilmemesi ya da tedavinin başarılı olmaması halinde ise o yüzeysel çizik (ragad) yerini daha derin bir kesiğe bırakabilir.
Kabızlık (konstipasyon,) anal fissür dahil birçok hastalığın doğrudan ya da dolaylı nedeni ya da semptomu olabilmektedir. (7).
Hastalıklar, Travmalar
Anal fissür nedenlerini, primer (birincil) ve sekonder (ikincil) nedenler olarak ayrılması gerektiğini belirtmiştim. İlk olarak birincil nedenlerin olduğunu gördük. Şimdi ise ikincil nedenlere bakmak istiyorum.
İnflamatuvar bağırsak hastalıkları (Crohn ve Ülseratif Kolit) burada ön plana çıkmaktadır. Crohn, anal kanal ve rektumda dahil olmak üzere; kolon mukozasında (derisinde) iltihaba neden olan bir hastalıktır. Ciltte iltihap (hasar) oluştuğu için, dışkının geçişi ya da farklı travmalara karşı dayanıksız hale gelmektedir. Bağırsak hastalıkları yanı sıra HIV, sifiliz, tüberküloz ve lösemi gibi hastalıklarında neden olabileceğini unutmamalısınız. (8).
Doğum
Anal fissürün sekonder nedenlerinden biri de doğum olduğunu unutmamalısınız. Aynı şekilde, ters ilişki ya da anüse sokulan yabancı cisimlerinde neden olabileceğini unutmamalısınız.
Anal Fissür Belirtileri Nelerdir?
Can yanması, Ağrı
Anal fissür hastalarında en sık görülen belirtidir. Herhangi bir sorun yokken ortaya çıkan bu ağrı yaşam tarzınızı bir anda alt üst edebilir. Öyle ki o ağrıyı tekrar yaşamamak için, kişide, tuvalete gitme ihtiyacı olmasına karşın; mümkün mertebe onu ertelemektedir. Tabii ki bu durum, hastalığın daha da ilerlemesine neden olmaktadır.
Doktor muayenesinde, hastalar bu ağrıyı şu şekilde tarif ederler: “Sanki dışkı değil de cam parçaları, keserek geçiyormuş gibi” tarif ederler. Yani, açık bir yara ve oraya temas eden dışkı; can yanmaması imkansızdır.
Kanama (Çok Az)
Bir diğer belirti ise genelde peçetede çizgi şeklinde fark edeceğiniz kanama olacaktır. Başlıkta da belirttiğim gibi çok az ya da bazen hiç olmayabilirde. Bu hususun özellikle belirtme nedenim, hemoroid ile anal fissür arsındaki ayrımı yapmak içindir. Hemoroid (basur) hastalarında kanama, damlama ya da fışkırma şeklide fazladır. (9).
Meme (Nöbetçi Pili)
Nöbetçi piliyi (memeyi) tarif edebilmek için, hastalığın seyrini bir kez daha hatırlayalım. İlk ortaya çıktığı anda (akut hali,) ince, etrafı düzgün bir kesik şeklindedir. Geçmesine yönelik önlem almadığımızda, tedavi edilmemesi halinde ise o küçük kesik; derinleşerek, kasların liflerini açığa çıkaracak hale gelir. Aynı zamada çevresinde ise kalınlaşma ve hatta alt uç noktasında meme dediğimiz (nöbetçi pili, senitel pili) şeklinde bir meme (şişlik) oluşur.
Bazen Hiç Ağrı Olmayabilir! Bu başlıkta nereden çıktı, hani çok ağrı yapıyordu? Diyebilirsiniz. Değerli arkadaşlar, sekonder (nedenler) arasında yer alan Crohn, Ülseratif Kolit, HIV gibi hastalıklara bağlı olarak ortaya çıktı ise herhangi bir ağrı ya da iç sfinkter kasında kontrolsüz kasılma olmayabilir. Bu bilgi de aklınızda bulunsun.
Anal Fissür Nasıl Geçer?
“Erken teşhis hayat kurtarır.” Cümlesini duymayan, bilmeyen yoktur. Tamam, anal fissür ölüme sebebiyet verecek; maliğn (kötü huylu) bir hastalık değil ama insanın yaşam kalitesini bir anda ortadan kaldıran bir hastalıktır. Erken teşhis ve tedavi, anal fissür hastaları içinde oldukça önemlidir.
Daha az ağrı şikayetine maruz kalırlar. Tedavisi, medikal ürünler (krem, oturma banyosu vb.) yöntemlerle kolayca yapılabilir. Botox ya da cerrahi yöntemler dediğimiz, ameliyata gerek kalmadan sağlığına kavuşabilirler.
Hastalar Ne Yapmalı, Nasıl Bir Yol İzlemeli?
Makatta ağrı, kanama, şişlik gibi normal olmayan gibi şikayetler ortaya çıktığında, geç kalınmadan mutlaka proktoloji alanında bir hekime muayene olmalısınız. “Biraz bekleyeyim, belki geçer, kendi kendine düzelir ya da muayeneden utanırım.” Gibi gerekçelerle zaman kaybetmemelisiniz.
Aksi halde, sorun daha da büyüyecek ve tedavisi zorlaşacaktır. Örnek: Makat apsesi, anal fissür gibi akut (ani şekilde başlayan) ağrı ile karakterize bir hastalıktır. Apse, bir an önce boşaltılması gerekir. Aksi halde kendi kendine boşalacaktır. Aynı zamanda, boşlatılmadan geçen her dakika; cilt altında dokunun zarar görmesine ve makat fistülü porblemine neden olacaktır. (10).
Oysa ki fark edildiği anda boşaltılsa, 5 dakikalık basit bir işlem ile çözülecekken, geç kalınması ve fistül olması halinde maalesef tedavisi zorlaşacak, tedavi ücreti daha masraflı hale gelecektir.
Anal Fissür İçin Hangi Bölüme Gidilmeli?
Makatta ağrı, şişlik, kanama gibi şikayetleriniz varsa mutlaka bir genel cerrahi uzmanına muayene olmalısınız. Proktoloji (Anorektal bölge hastalıkları) teşhis ve tedavisinde deneyimli bir uzman tercih etmeniz lehinize olacaktır. Genel cerrahi, çok geniş kapsamlı bir alandır. Örnek: Ağızdan, anüse kadar olan tüm sindirim sistemi, genel cerrahların uzmanlık alanına girmektedir. Kalın bağırsağın son kısmı olan, rektum ve anüs bölgesinde göürlen hastalıkların teşhis ve tedavisi ise proktoloji uzmanlarının daha da deneyimli olduğu bir bölümdür.
BUTON EKLE
Anal Fissür Tedavisi Nasıl Yapılır?
Hastalığın tipi, akut ya da kronik oluşuna göre; farklı tedavi yöntemleri uygulanır Örnek: Akut anal fissür hastalarında, iç sfinkter kasını gevşetmeye yönelik kremler ya da oturma banyosu önerilirken; kronik anal fissür hastalarında bu yöntemler işe yaramamaktadır. Kronik makat çatlağı hastalarında ise yine iç sfinkter kasını gevşetmeye yönelik BOTOX ya da L.I.S. gibi ameliyatlar önerilir.
Ameliyat sonrası gaz ve dışkı kaçırma riskinden dolayı, Botox (Botulinum toksini) ile tedavi öne çıkmaktadır. Anal fissür tedavisinde uygulanan yöntemler, avantajları, dezavantajları, nasıl yapıldıkları ve fiyatlarına dair bilgileri “Anal Fissür Tedavisi Nasıl Yapılır, Hangi Yöntemler Uygulanır?” Başlıklı yazımızda bulabilirsiniz.
REFERANSLAR
1. Menteş, B., & Leventoğlu, S. (2011). Anal fissür. Anorektal Bölgenin Selim Hastalıkları, 35.2. NARCI, A., & ÇETİNKURŞUN, S. Çocuklarda anal fissürler. Kocatepe Tıp Dergisi, 8(3), 19-21.
3. Korkmaz, M. (2011). Kabızlık yakınması olan hastanın birinci basamakta yönetimi. Konuralp Medical Journal, 3(3), 35-41.
4. Arınç, O., Doğruyol, H., Korun, N., & Karaca, F. (1979). Anal fissürlerin tedavisinde iç sfinkterotomi’nin önemi. Bursa Tıp Fakültesi Dergisi, 6(4), 235-239.
5. Özen, M. A., & Eroğlu, E. Anal fissür: kabızlığın bir komplikasyonu mu?. Pamukkale Tıp Dergisi, 13(1), 163-167.
6. ERSAN, Y., YAVUZ, N., ÇİÇEK, Y., ERGÜNEY, S., & KUŞASLAN, R. (2004). Anal fissürlerde medikal tedavi. Cerrahpaşa Tıp Dergisi, 35(4).
7. Burak, U. Z., TÜRKAY, C., BAVBEK, N., Ayşe, I. Ş. I. K., ERBAYRAK, M., & UYAR, M. E. (2006). Konstipasyon saptanan olgularımızın değerlendirilmesi. Akademik Gastroenteroloji Dergisi, 5(1), 56-59.
8. Reis Aras, M. (2019). Ülseratif kolit ve crohn hastalığı tanılı hastaların demografik özellikleri ve biyolojik ajan kullanan hastaların dökümü.Reis Aras, M. (2019). Ülseratif kolit ve crohn hastalığı tanılı hastaların demografik özellikleri ve biyolojik ajan kullanan hastaların dökümü.
9. AKÇAKAYA, A., & ÖZKAN, O. V. Alt Gastrointestinal Sistem Kanamalar› nda Endoskopik Tan› ve Tedavi Yöntemleri.
10. Akçal, T., Perek, A., Ertürk, S., Sungurtekin, U., Yüceyar, S., & Perek, A. (2011). Perianal/Anorektal Apse/Fistüller. İçinde: Menteş B, Leventoğlu A, eds. Anorektal Bölgenin Selim Hastalıkları. İstanbul, 73-105.